زندگی نامه ی ابوالقاسم فردوسی

به نام یزدان بی همتا

تولد و زندگی :

حکیم ابوالقاسم فردوسی در سال 329 ه.ق در روستای باژ _ پاژ کنونی _ از توابع طوس،به دنیا آمد.تولد فردوسی مصادف با سال های پایانی زندگانی رودکی سمرقندی _ پدر شعر فارسی _ است.

فردوسی از نجیب زادگان و دهقانان شهر توس بود و پدرش زمین های فراوانی داشت؛و این باعث شده بود که فردوسی در ناز و نعمت فراوانی زندگی کند.با توجه به اینکه دهقانان و نجیب زادگان از جمله قشری بودند که به فرهنگ و ادب توجه ویزه ای داشتند،فردوسی نیز که نجیب زاده ای بود،پای در راه سایر نجیب زادگان نهاد و به جست و جوی داستان های کهن و سرزمینی پرداخت.

آغاز سرودن شاهنامه:

فردوسی حدود چهل سال سن داشت که " دقیقی توسی " _ شاعر حماسه سرا و هم ولایتی او که نظم روایات و داستان های ملی و پهلوانی سرزمین پارس را از چند سال قبل آغاز کرده بود _ به دست غلام خود کشته می شود.در این هنگام فردوسی تصمیم گرفت که کار ناتمام دقیقی توسی را به پایان برساند.یکی از دوستان فردوسی،نسخه ای از شاهنامه ی منثور را،که در برگیرنده ی تاریخ شاهان قدیم ایران بود،در اختیار او قرار داد.این کتاب منثور چند سال قبل،به دستور " ابو منصور محمد بن عبدالرزاق توسی"فراهم شده بود.فردوسی سرودن شاهنامه را از روی این کتاب در سال 370 ه.ق آغاز کرد.

پایان سرودن شاهنامه:

سرودن شاهنامه به گفته ی خود فردوسی،سی سال طول کشیده است:

بسی رنج بردم بدین سال سی

عجم زنده کردم بدین پارسی

پایان سرودن شاهنامه ی فردوسی،مقارن با بر تخت نشستن سلطان محمود غزنوی بر تخت بود.در طول این سال ها فردوسی به خاطر عدم توجه به زمین های کشاورزی خود،خشکسالی های پیاپی و هم چنین هزینه هایی را که برای سرودن شاهنامه صرف کرده بود بسیار تنگدست شده بود.تمام این رویدادها باعث شد که فردوسی تصمیم بگیرد نام شاهنامه ی خود را " محمود " بگذارد تا هم کتابش از گزند حوادث محفوظ بماند و هم بتواند مقرری ناچیزی دریافت کند و زندگی خود را اداره کند.اما سلطان محمود بدون توجه به زحمت سی ساله ای که فردوسی برای سرودن شاهنامه کشید،کتاب او را نپذیرفت.چندی از ادب پژوهان معتقدند که به دلایل زیر،شاهنامه مورد توجه سلطان محمود قرار نگرفت:

1-شاهنامه اثری ایرانی و پارسی بود که در آن توجه چندانی به ترک های اورال – آلتایی نشده بود،در حالی که اجداد سلطان محمود،از ترکان اورال-آلتایی بودند.

2-در شاهنامه،فردوسی،ابوالعباس اسفراینی را مدح گفته بود که از وزرای ایران دوست بود،در حالی که در آن روزها این وزیر مورد غضب سلطان محمود بود.

3-در شاهنامه،فقط از پهلوانان و شاهان پیشین ایرانی ستایش شده بود و هیچ توجهی به سلطان محمود نشده بود.

4- برخي از شاعران دربار سلطان محمود نسبت به فردوسی حسادت ورزيده و داستانهای شاهنامه و پهلوانان قدیم ایران را در نظر سلطان محمود، پست و ناچیز جلوه داده بودند. به هر حال، سلطان محمود، شاهنامه را بی ارزش دانست و بر فردوسی خشمگین شد و گفت:" شاهنامه خود هیچ نیست، مگر حدیث رستم؛ و اندر سپاه من، هزار مرد چون رستم هست".

سرانجام،فردوسی نیز شکست خورده و رنجیده به طوس بازگشت و در فقر و تنگدستی به زندگی خود ادامه داد. سرانجام در سال 411 ه.ق در حدود سن هشتاد سالگی،از جهان رخت بربست و در باغی در طوس _ که از آن خود او بود _ به خاک سپرده شد.

 در تاریخ آمده است که چند سال بعد، سلطان محمود از رفتاری که با آن شاعر آزاده کرده بود، پشیمان شد و به فکر جبران گذشته افتاد و فرمان داد تا ثروت فراوانی را برای او از غزنین به طوس بفرستند و از اودلجويی کنند. اما روزی که هدیه سلطان را از غزنین به طوس آوردند، جنازه شاعر را از طوس بیرون میبردند. از فردوسی تنها یک دختر به جا مانده بود كه او نيز هدیه سلطان محمود را نپذیرفت.

مذهب فردوسی:

به یقین می توان گفت که فردوسی مسلمان و شیعه مذهب بوده است.در مقدمه ی کتاب،فردوسی در چند بیت ارادت خود را نسبت به پیامبر و خاندان مطهرش نشان می دهد:

به گفتار پیغمبرت راه جوی

دل از تیرگی ها بدین آب شوی

گواهی دهم کاین سخن ها ز اوست

تو گویی دو گوشم بر آواز اوست

که:"من شهر علمم،علی ام در است"

دُرست این سخن قول پیغمبر است

منم بنده ی اهل بیت نبی

ستاینده ی خاک پای وصی

درون مایه ی شاهنامه:

شاهنامه بازگو کننده رویدادهاست.این رویدادها اینگونه است:بخش نخست کتاب با ستایش پروردگار،مدح پیامبر و پیروانش و بازگو کردن چگونگی فراهم آمدن کتاب،آغاز می شود.سپس از پنجاه پادشاهی سخن به میان می آید که نخستین پادشاه،کیومرث است و آخرین پادشاه نیز یزدگرد سوم ساسانی است.هم چنین در این بین از حالات رزم و بزم،چگونگی حکومت پادشاهان،کردار پهلوانان،مبارزات پهلوانان،توصیف صحنه های نبرد،چاره اندیشی وزرا و دانایان و... سخن به میان می آید.در نهایت نیز با حمله ی اعراب به سرزمین پارس،شاهنامه به پایان می رسد.

به طور کلی،شاهنامه به سه بخش تقسیم می شود:

1-دوره های نخستین و اساطیری:در این بخش به آغاز تمدن بشری،ظهور کشاورزی،آموختن بافندگی،تولید غذا،داستان ضحاک،قیام کاوه و فریدون پرداخته می شود.

2-عصر پهلوانی:این بخش،طولانی ترین بخش شاهنامه است.آغاز این بخش با پادشاهی منوچهر و پایان آن با مرگ رستم و روی کار آمدن بهمن _ پسر اسفندیار _ است.پیدا شدن زال،رستم،عصر کیکاووس و کیخسرو و جنگ های دراز ایران و توران همگی در این بخش از شاهنامه آمده است.

3-دوران تاریخی:این دوره با روی کار آمدن بهمن _ که اردشیر نیز نامیده می شود _ آغاز می شود و با ذکر حوادث عصر اسکندر مقدونی و پادشاهی اشکانی و ساسانی است که تا حدود زیادی با تاریخ مطابقت پیدا می کند.مهم ترین بخش این دوره،پادشاهی اردشیر ،بهرام گور و خسرو انوشیروان است.

ویژگی های شاهنامه:

شاهنامه ی فردوسی،از برترین آثار زبان فارسی است.او برای سرودن این کتاب،از قالب مثنوی استفاده کرد.،چون که قالب مثنوی بهترین قالب برای سرایش داستان است.شاهنامه در بحر متقارب و در وزن " فعولن فعولن فعولن فعل " سروده شده است.ابیات شاهنامه کمتر از شصت هزار بیت است که تمام یا قسمتی از آن به بیشتر زبان های جهان ترجمه شده است.

شمار ابیات شاهنامه،به قول خود فردوسی،کم تر از پانصد بیت است:

اگر بازجویند از او بیت بد

همانا که باشد کم از پانصد

 از مهم ترین ویژگی های شاهنامه می توان به استفاده نکردن از زبان تازی(عربی) اشاره کرد.فردوسی تمام کوشش خود را نمود که کم تر از واژگان عربی استفاده کند و در این راه نیز موفق بود.در مجموع حدود هشتصد واژه ی عربی در شاهنامه به کار رفته است.

اشاره به حکایت ها،ضرب المثل ها و... از دیگر ویژگی های بارز شاهنامه است.

فردوسی در تشبیه و توصیف صحنه های پیکار،چیره دستی ویزه ای از خود نشان می دهد که کم تر شاعری توانسته این ویژگی را در شعر خود به نمایش بگذارد.

  واژگان کلیدی: زندگینامه ی فردوسی،زندگی نامه ی فردوسی،فردوسی توسی،فردوسی طوسی،فردوسی کیست؟،مقاله ای درباره ی فردوسی،توضیحی پیرامون زندگی و اشعار و سروده های فردوسی،بیوگرافی فردوسی،ویژگی های شاهنامه فردوسی،نقدی بر شاهنامه فردوسی،مطلبی پیرامون آثار فردوسی،فردوسی بزرگترین حماسه سرای ایران و جهان،حکیم ابوالقاسم فردوسی،موضوعات شاهنامه ی فردوسی چگونه است،شرحی بر اثر گرانبهای فردوسی شاهنامه.